Hoe en waarom vertel je kinderen dat een naaste ernstig ziek is?

met kinderen praten over ziekte en dood
Foto iStock
Je wilt je kind het liefst afschermen van verdriet en ellende. Maar open en eerlijk met je kind praten over ziekte en dood is belangrijk. Zeker als een van de ouders, een broertje of zusje, opa of oma of een andere geliefde ernstig ziek wordt en mogelijk komt te overlijden. De manier waarop je het bespreekbaar kunt maken, hangt ook af van de leeftijd van je kind. Pedagogisch medewerker Serva Slangen en medisch maatschappelijk werker Marc Kamps van het Maastricht UMC+ geven advies.

Als ouder ben je misschien geneigd om nog maar even niets tegen je kind te zeggen. Het is te heftig, te vroeg en misschien begrijpen ze het nog niet. Heel begrijpelijk, maar pedagogisch medewerker Serva Slangen en medisch maatschappelijk werker Marc Kamps van het Maastricht UMC+ adviseren ouders om meteen open kaart te spelen. "Als je kinderen op hun eigen niveau de waarheid vertelt, kun je de situatie uitleggen en begrijpelijk maken. Kinderen merken toch vrijwel altijd dat er iets vervelends speelt en dat kan in de fantasie van een kind makkelijk uitgroeien tot een spookverhaal waar het niet over mag praten."

Niet wachten met gesprek

"Als je vanaf het begin transparant en eerlijk bent, hoef je naderhand geen inhaalslag te maken als de situatie verslechtert. Want dat is nog moeilijker. Vertel je kind bijvoorbeeld vanaf het begin dat je naar de huisarts of dokter gaat omdat je je zorgen maakt. Vertel ook wanneer je de uitslag of behandelingen krijgt. Je kunt slecht nieuws dan in alle eerlijkheid stap voor stap brengen en er samen over praten. Als je het hele voortraject verzwijgt en pas op het laatst de onvermijdelijke boodschap brengt, komt de klap voor een kind nog harder aan."

Informeer kinderen eerst

"Door eerlijk en open te zijn over de situatie geef je je kind ook de plek en positie die het toekomt", zegt Marc Kamps. "Het kind hoort als belangrijkste naast het ziekbed van zijn ouder, broertje of zusje te zitten. Die positie als gezinslid is belangrijker dan andere familieleden, vrienden of kennissen. Als dit heftig is, zorg dan wel dat iemand je kind hierbij kan begeleiden. Je kind weghouden of niet vertellen wat er gebeurt, zal je kind alleen maar angstiger en onzekerder maken. Wordt je kind geconfronteerd met een gezinslid dat door ziekte of wonden er slecht uitziet of zich vreemd gedraagt, leg dan altijd uit dat dit niet besmettelijk is, dat niemand er schuld aan heeft en dat je als ouders of verzorger de waarheid vertelt."

"Krijg je een diagnose of uitslag, informeer dan eerst je kind zo goed mogelijk. Dus niet eerst de familieleden of kennissen. Voorkom dat je kind geïnformeerd wordt door klasgenootjes of iets opvangt bij volwassenen of als erover gesproken wordt door ouders op het schoolplein. Dat schaadt het vertrouwen in de eigen ouders. Praat niet over de hoofden van kinderen heen. Ze hebben 'olifanten-oren' en ongelooflijk sterke voelsprieten."

Praten versterkt het vertrouwen tussen jou en je kind

Open en eerlijk met (jonge) kinderen praten over ziekte en dood is moeilijk. Maar Serva Slangen vindt het wel van wezenlijk belang dat zelfs een naderend overlijden benoemd wordt. "Ook als je niets zegt, voelt een kind feilloos aan dat er iets ergs aan de hand is. Als je dan informatie achterhoudt of zelfs leugentjes om bestwil vertelt, zal je kind uiteindelijk zijn/haar vertrouwen in jou verliezen en de volgende keer ook niet meer geloven wat je zegt. Je kind zal voortaan misschien proberen zijn/haar informatie bij anderen te halen. Ik zie in mijn werk vaak dat er tussen ouders en kinderen heel mooie dingen gebeuren als ze allebei weten wat er gaat gebeuren en ze hun verdriet en gevoelens met elkaar kunnen delen. Voor ouders is het ook een opluchting als hun kinderen ingelicht zijn. Vaak brengt het gezinnen zelfs (weer) dichter bij elkaar."

Goede begeleiding helpt

Wanneer een van de ouders gaat overlijden, heeft de partner het ook zwaar. Je kunt het ouders niet kwalijk nemen dat ze er tegenop zien om hun kind te confronteren met een naderend overlijden. Serva Slangen probeert ouders er altijd van te overtuigen dat het beter is voor het kind om de situatie zo snel mogelijk te horen. "Ben je als ouder zelf (tijdelijk) niet in staat om je kind te begeleiden in zijn/haar verdriet, kijk dan of in de familie of vriendenkring een vertrouwd persoon stabiel genoeg is om je kind hiermee te helpen. Iemand die oog heeft voor wat je kind nodig heeft, kan je kind in de acute situatie begeleiden. Het is ook belangrijk dat je kind op die vertrouwenspersoon kan terugvallen als dat op een later moment nodig is."

Mee naar het ziekenhuis

"Neem kinderen mee naar de patiënt in het ziekenhuis*", adviseert Serva Slangen. "Desnoods met begeleiding van een professional. Als ouders mij vragen om het ziekenhuisbezoek van hun kind te begeleiden, ga ik eerst met het kind praten. Ik leg uit wat er aan de hand is en vertel wat het kind straks aan gaat treffen. Soms vraag ik kinderen om vooraf hun vragen op papier te zetten. Ik beantwoord alle vragen eerlijk en op het niveau van het kind. Ik benoem woorden als 'kanker' letterlijk en leg uit wat dit is en wat dit betekent voor de zieke. Als het bezoek een heftige aanblik geeft, laat ik soms eerst foto's van de zieke zien, zodat het kind voorbereid is."

"Het ziekenhuis is voor zowel kinderen als volwassenen een spannende wereld. Zelfs van volwassen kinderen hoor ik weleens dat ze zich het Oncologiecentrum waar hun ouder steeds naartoe moet, veel erger hadden voorgesteld. Maar als ze een keer zijn mee geweest en bijvoorbeeld de dokter hebben leren kennen, kan dit meer rust en vertrouwen geven."

Verdriet mag er zijn

Gevoelens van verdriet en rouw mogen er zijn. Bij volwassenen en ook bij kinderen. "Geef daar ruimte aan. Want onder verdriet zit ook liefde en houden van. Opvoeden betekent ook dat je je kind leert omgaan met verdriet. Verdriet hoort bij het leven. Huilen mag best. Het is juist stoer als je durft te laten zien dat je emoties hebt. Geef je emoties de ruimte. Zeker als je slecht nieuws krijgt. Maar probeer na die eerste schok wel meteen aan je kind te vertellen wat er aan de hand is. Wanneer je het antwoord op een vraag van je kind niet weet, kun je vragen wat je kind zelf denkt. Of je kunt op zoek gaan naar het antwoord. Overleg eventueel eerst met een medisch pedagogisch medewerker of medisch maatschappelijk werker, psycholoog of geestelijk verzorger over hoe je de situatie met je kind kunt bespreken. Maar doe dit wel zo snel mogelijk. Stel het niet uit."

"Wees niet verbaasd als je kind vanuit een heftig verdriet plotseling omschakelt naar luchtige onderwerpen of gewoon gaat spelen. Kinderen verwerken hun emoties op hun eigen manier. Bijvoorbeeld in hun spel of ze komen op onverwachte momenten opeens met vragen. Beantwoord die vragen dan meteen zo goed mogelijk en schuif ze niet aan de kant. Op dat moment is die vraag voor het kind blijkbaar belangrijk."

*In verband met het coronavirus kunnen andere bezoekregelingen gelden in ziekenhuizen. Kijk hier voor de bezoekregeling van het Maastricht UMC+

Tips om kinderen te betrekken bij ziekte en dood:

  • Artsen en verpleegkundigen kunnen je in contact brengen met deskundige begeleiders van het ziekenhuis. Of informeer zelf bij het medisch pedagogisch team, medisch maatschappelijk werk, psycholoog of geestelijk verzorger.
  • Iedereen, jong en oud, heeft zijn eigen tempo en manier om heftige emoties en verdriet te verwerken. Geef elkaar daarin de ruimte.
  • Vertel over de gebeurtenissen en geef informatie meerdere keren. Zeker bij heftig nieuws kun je niet verwachten dat de ander meteen alle informatie ten volle begrijpt, beseft en opslaat. Dat geldt zowel voor kinderen als voor volwassenen. Opvallend is wel de enorme veerkracht waarover volwassenen en kinderen toch beschikken nadat ze de eerste shock verwerkt hebben.
  • Ga in de opvoeding ziekte en de dood niet uit de weg. Hoe heb je zelf met verdrietige en moeilijke situaties leren omgaan? Bijvoorbeeld met de dood van een familielid of huisdier. Werkte dat goed of heb je daar nare herinneringen aan? Waarschijnlijk doe je automatisch hetzelfde met je kind.
  • Laat bijvoorbeeld ook bij de dood van een huisdier aan je kind zien en ervaren wat dit betekent. Vertel dat het hart niet meer klopt en leg uit wat het betekent als iemand doodgaat. Dat je bijvoorbeeld nooit meer zult lachen, huilen of poepen. Noem alles concreet bij de naam.
  • Het beeld dat een overledene nu in de hemel of een sterretje is, daar mag je je eigen gedachten over hebben. Gebruik deze beelden echter niet om het verdriet weg te drukken. Verdriet mag er zijn. Net zoals alle mooie herinneringen er altijd mogen zijn.

Op de website van het Oncologiecentrum van het Maastricht UMC+ lees je meer over dit thema bij patiënten met kanker: https://oncologie.mumc.nl/praten-over-kanker-met-het-gezin.

Lees ook

Tips om met kinderen over het coronavirus te praten

Sluit de enquête