Antibiotica: dit moet je weten

antibiotica
Antibiotica zijn medicijnen die infecties bestrijden, maar alleen bacteriële infecties. Veel vaker ontstaan infecties door een virus. Onterecht denkt 40% van de Europeanen dat antibiotica helpen tegen een griep of verkoudheid. Dat is echter absoluut niet het geval. Misopvattingen over het gebruik van antibiotica hebben gevolgen voor de volksgezondheid. Wat zijn antibiotica nou precies en hoe ga je er zorgvuldig mee om? Dr. Gijs van Well, kinderarts-infectioloog/immunoloog en lid Antibiotica-team Maastricht UMC+, geeft antwoord en tips.

Wat zijn antibiotica?

Antibiotica zijn medicijnen die bacteriën doden of de groei ervan remmen. Antibiotica vormen een relatief jonge groep medicijnen. In 1928 ontdekte de arts Fleming (die op dat moment als arts-assistent betrokken was bij een onderzoek naar schimmels en bacteriën) per ongeluk het antibioticum penicilline. Hij ontdekte dat er geen bacteriën groeiden vlak bij de penseelschimmel. De stof uit deze schimmel bleek tegen veel bacteriën te werken, zonder dat er al te veel bijwerkingen waren. Het was alleen lastig om deze stof te isoleren uit de schimmel. Het duurde nog een aantal jaren voordat er werkelijk gebruik van gemaakt kon worden. Het lukte twee andere onderzoekers, Chain en Florey, in 1940 als eersten om dit te bereiken.

Penicilline is het bekendste antibioticum, maar er zijn veel verschillende soorten. Dr. Gijs van Well, kinderarts-infectioloog/immunoloog en lid Antibiotica-team Maastricht UMC+: "Elke antibioticumsoort werkt tegen andere groepen bacteriën. Ze werken namelijk altijd op een specifiek aangrijpingspunt. Het aangrijpingspunt is een punt dat een bacterie wel heeft en een mens niet. Antibiotica zijn daardoor selectief giftig (toxisch). Op basis van de aangrijpingspunten kunnen we de verschillende soorten antibiotica in twee groepen onderscheiden: bacteriedodend of bacterieremmend."

Bij welke infecties helpen antibiotica?

Antibiotica zijn alleen zinvol bij infecties die zijn veroorzaakt door bacteriën, zoals bijvoorbeeld een blaasontsteking, longontsteking of sommige seksueel overdraagbare aandoeningen. Antibiotica werken niet bij infecties die worden veroorzaakt door een virus zoals veel verkoudheden of de klassieke griep.

Kennen antibiotica nadelen?

Een nadeel van antibiotica is dat ze ook de goede bacteriën in ons lichaam kunnen aanvallen en zo het bacterie-evenwicht verstoren. Goede bacteriën helpen ons lichaam met allerlei processen, denk aan het verteren van voedsel in de darmen. Wanneer de antibiotica de goede bacteriën aanvallen kunnen andere bacteriën en schimmels de ruimte krijgen om te groeien. Daardoor kun je vervelende bijwerkingen krijgen zoals diarree of misselijkheid.

Wat is antibiotica-resistentie?

Wanneer antibiotica in een te lage dosering worden gebruikt of als je langdurig antibiotica gebruikt ontstaat een proces dat we selectie noemen. Dr. Gijs van Well: "De gevoelige bacteriën sneuvelen dan, de bacteriën die niet gevoelig zijn voor het antibioticum kunnen zich vermeerderen en worden dan ook resistent genoemd tegen dat betreffende antibioticum. Soms passen bacteriën zich zelfs tijdens een antibioticumkuur aan en blijken in staat het antibioticum weg te pompen of af te breken. Deze resistente bacteriën kun je ook doorgegeven aan anderen. Wanneer iemand een infectie oploopt met een resistente bacterie is er een risico dat veel gebruikte antibiotica niet meer of minder goed werken."

In Nederland komen relatief weinig resistente bacteriën voor. In de meeste andere landen is dit een veel groter probleem. Dit komt omdat je in Nederland alleen antibiotica kunt krijgen als een arts dit voorschrijft. Artsen zijn daarnaast over het algemeen zorgvuldig met het voorschrijven ervan. Verder zijn zorginstellingen alert op deze problematiek. Als iemand een infectie met een resistente bacterie heeft in een ziekenhuis of verpleeghuis, worden daar maatregelen voor getroffen. Bijvoorbeeld het in quarantaine plaatsen van een patiënt. Zo wordt voorkomen dat andere mensen ziek worden van deze bacterie.

Recente ontwikkelingen suggereren dat wanneer een infectie onder controle is dan eerder met de antibioticumkuur gestopt kan worden. Overleg wanneer de klachten over zijn, maar de kuur nog niet af is, echter altijd eerst met je (huis)arts voordat je stopt met de kuur.

Tips voor verstandig antibioticagebruik

  • Het is belangrijk antibiotica alleen te nemen wanneer de arts ze heeft voorgeschreven en het noodzakelijk is.
  • Neem de antibiotica in volgens de instructies. Wanneer je je tijdens de kuur niet aan de instructies houdt (je gebruikt bijvoorbeeld een lagere dosis of neemt de antibiotica niet in op de voorgeschreven tijdstippen), worden ongevoelige bacteriën makkelijker geselecteerd.
  • Om een infectie adequaat te bestrijden, is het belangrijk om een antibioticumkuur helemaal af te maken, ook als je klachten al over zijn. Als je bijwerkingen van de antibiotica krijgt of je het idee hebt dat de antibiotica niet helpen, neem dan contact op met je (huis)arts en overleg samen. Stop niet zomaar met de kuur!
  • Gebruik geen restjes antibiotica van een ander. Bij elke infectie moet een arts beoordelen of een antibioticum nodig is, welk antibioticum geschikt is en hoe lang de kuur moet duren.
  • Vermijd in het algemeen langdurig en onnodig gebruik van zogeheten breedspectrum antibiotica.
  • Lever eventueel overgebleven antibiotica in bij een verzamelpunt. Spoel resten antibiotica NOOIT in het milieu weg (bijvoorbeeld via de wc).

Meer weten over antibiotica?

Bekijk voor meer informatie over antibioticaresistentie dit animatiefilmpje op de website van het RIVM of het college over resistente bacteriën van prof.dr. Remco Kort voor de Universiteit van Nederland.

 

gezond idee
  
Sluit de enquête