Mantelzorger burn-out? Ken je eigen grenzen!

 

Burn-out bij mantelzorgers
Foto iStock

Onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau laat zien dat werk en mantelzorg soms moeilijk zijn te combineren. Het risico op een burn-out bij mantelzorgers ligt dan ook op de loer. Medisch maatschappelijk werker Janine Portier geeft tips aan mantelzorgers om een burn-out te voorkomen.

"Het risico op een burn-out bij mantelzorgers wordt vaak onderschat. Aan patiënten wordt steeds gevraagd hoe het met ze gaat, aan mantelzorgers veel minder. Wie denkt dat een burn-out altijd werk gerelateerd is, heeft het mis. Ook bij mantelzorgers ligt een burn-out op de loer. Zeker als je zelf ook niet (meer) helemaal gezond bent of als je nog veel andere zorgen aan je hoofd hebt."

Als je de zorg hebt over een chronische patiënt kun je gemakkelijk in een spagaat raken als de grenzen van je belastbaarheid overschreden worden. De gemiddelde mantelzorger van chronische patiënten is meestal wat ouder. Het zijn vaak partners of naasten die in hun beschikbare tijd voor de ander zorgen, weet Janine Portier. “In de praktijk zie je vaak dat mensen die niet of parttime werken meer tijd hebben en zich hierdoor verplicht voelen om de mantelzorg op te pakken. Maar juist als het om de zorg voor je partner of ouders gaat is het moeilijk om aan te geven dat je qua belastbaarheid aan je grenzen zit. Dan loeren toch schuld- en verantwoordelijkheidsgevoel om de hoek.”

Mantelzorg komt er bovenop

Voor een mantelzorger kan het als een zwaktebod voelen of als de vuile was buiten hangen, als je hulp vraagt van een naaste of professional. Janine Portier ziet in de praktijk waar mantelzorgers kunnen vastlopen. “Een burn-out overkomt je als je van jezelf niet mag zijn die je wilt zijn. Je probeert flink te zijn en je groot te houden ten opzichte van de patiënt en de buitenwereld. Bij een vol leven kun je de mantelzorg er eigenlijk niet bij hebben. Maar zoiets komt er altijd ongevraagd bovenop. En dan moet je keuzes maken. In een prestatiegerichte omgeving bestaat de angst om buiten de boot te vallen en dus zet je je werk op één. En dan gaat het fout, want dan stuur je regelrecht af op een burn-out. Al zul je dat voor jezelf blijven ontkennen tot de onvermijdelijke uitbarsting komt. Waarschijnlijk voelt je burn-out dan ook nog ten onrechte als falen.”

Balanceren tussen de zorg voor jezelf en de ander

Janine adviseert om af te wegen wat voor jou zelf het belangrijkste is. “Vaak zal dat je gezin zijn. Maar terwijl je dat zegt kom je misschien in conflict met je loyaliteit als werknemer. Wie hou je dan voor de gek? In hoeverre lukt het om te balanceren in zorg voor de ander, zorg voor jezelf en beschikbaar te zijn in de rollen die je hebt? Wat als van al die ballen in de lucht er eentje zou vallen? In hoeverre stelt de omgeving zich ondersteunend op? Zijn voorzieningen beschikbaar en bespreekbaar op je werk? Durf je om hulp te vragen?”

Zelfzorg, het bewust ruimte inplannen voor jezelf, is nodig om als mantelzorger staande te blijven. Wat deze zelfzorg inhoud is voor iedereen anders. Vaak cijferen partners van patiënten met chronische ziekten als Parkinson, neurologische aandoeningen of ALS zichzelf weg. “Tegelijk hoor ik dan ook van patiënten dat ze bezorgd zijn of hun partner de situatie wel kan volhouden. Maar dit wordt niet altijd uitgesproken naar elkaar toe omdat men elkaar wil ‘sparen’.”

Maak de situatie bespreekbaar

De situatie bespreekbaar maken is echter een eerste stap naar hulp. “Binnen het Maastricht UMC+ werken we met het PPEP, het Patiënt Partner Educatie Programma. Dit is een educatief zelf-managementprogramma voor partners en patiënten met bepaalde chronische aandoeningen. Hiervoor komen de partners en patiënten acht keer in aparte groepen bij elkaar. In deze sessies proberen we mensen beter toe te rusten om op de been te kunnen blijven en hun draagkracht te vergroten.”

PPEP gaat uit van de MUMC+-visie ‘Heel de mens’. Daar hoort ook de naaste, partner en mantelzorger bij. Zodat dit ook op de lange termijn positief werkt voor zowel de zieke als de naasten die de zieke thuis verzorgen, al of niet met professionele ondersteuning. Het onderlinge contact met lotgenoten en het samen doorlopen van het PPEP-programma kan ook helpen om dreigende overbelasting van mantelzorgers te herkennen. “De oplossingen blijven echter altijd maatwerk. Contact met lotgenoten in de mantelzorg kan soms ook confronterend zijn: je ziet immers ook wat de toekomst kan betekenen bij bepaalde chronische aandoeningen.”

Als ‘geven en nemen’ alleen nog maar ‘geven’ wordt

“De loyaliteit voor de partner is voor de meeste mantelzorgers een belangrijke motivatie om de zorg vol te houden”, weet Janine. “Zo lang er een goede balans is tussen ‘geven en nemen’ werkt dat meestal ook wel goed. Maar wat gebeurt er als de patiënt zo ver achteruit gaat dat je als partner of mantelzorger (bijna) alleen nog geeft en niets meer terugkrijgt? Dan kan de balans naar de verkeerde kant doorslaan.”

“Daarom vragen wij bij de intake van een chronisch zieke patiënt ook altijd naar de draagkracht van de mantelzorg. Je merkt soms ook wel aan de communicatie tussen de patiënt en de partner dat intimiteit en seksualiteit tussen hen beiden beperkt is geworden door de ziekte. Als een stel gaat ‘vergeten’ om man en vrouw te zijn, is dat vaak een belangrijk signaal van overbelasting.”

Mantelzorgers zijn vaak mensen die zich met veel bevlogenheid en empathie inzetten voor een naaste. Maar het zijn ook mensen die zich daardoor makkelijk zelf kunnen kwijtraken. Ken je mantelzorgers die dat risico lopen? Of die een overbelaste indruk maken vanwege alle zorgtaken? Maak dan gebruik van onderstaande tips en maak het bespreekbaar! In het belang van de mantelzorger én van de patiënt.

Signalen die kunnen wijzen op overbelasting van de mantelzorger:

  • Als je geen ruimte meer ervaart voor prettige activiteiten die alleen maar puur plezier en energie geven. Hierbij hoeft het niet te gaan om spectaculaire activiteiten. Ook als je niet meer kunt genieten van kleine, alledaagse dingen kan dat een signaal zijn.
  • Als je geen zorg meer voor jezelf hebt. Niet meer voldoende ruimte vindt voor je rust en ontspanning.
  • Als je geen ondersteuning ervaart vanuit je omgeving en ook niet de fut of het lef hebt om die steun te vragen. 
  • Als je anders gaat reageren dan normaal. Soms worden mensen ongeduldiger, kortaf of zelfs cynisch door de voortdurende overbelasting.
  • Als je merkt dat je een korter lontje hebt richting de patiënt. Wanneer dit te ver gaat, kan de mantelzorg gaan ontsporen, waardoor geen verantwoorde zorg meer geboden kan worden.

Tips bij een dreigende burn-out:

  • Zie je bij jezelf of een ander de dreiging van een burn-out? Maak dan met elkaar bespreekbaar hoe ieder de zorgtaken en -last ervaart. Vraag dit ook aan de patiënt en de mantelzorger zonder dat de ander erbij is, om te voorkomen dat gevoelige zaken onbespreekbaar blijven. Bepaal waar ieders persoonlijke grenzen liggen.
  • Je grenzen aangeven betekent niet dat je tekortschiet. Je wilt graag de man, vrouw of het kind van de patiënt zijn, maar als de zorg je teveel wordt is het belangrijk om dit bespreekbaar te maken en samen naar oplossingen te zoeken. Je eigen sociale netwerk is vaak het meest logisch om in te schakelen, maar als dit niet voldoende lukt, praat er dan over met je huisarts, behandelend arts, een maatschappelijk werker of wijkverpleegkundige.
  • Thuiszorg, verpleegkundigen en huisartsen kunnen ook zelf de draagkracht van mantelzorgers bespreekbaar maken en waar nodig hulp of begeleiding inschakelen.
  • De (tijdelijke) vervanging van mantelzorg kan op verschillende manieren geregeld worden. Zo zijn er binnen de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, de Jeugdwet en de verpleegkundige zorg allerlei mogelijkheden voor passende zorg of mantelzorgarrangementen. Informeer bij jouw gemeente of zorgverzekering wat in jullie situatie mogelijk is.
  • Elke gemeente kent steunpunten voor mantelzorg. Zij kunnen de nodige ondersteuning bieden of zorgvrijwilligers voor bepaalde uren of klussen inzetten, zoals vervoer naar het ziekenhuis. Deze organisatie geeft ook specifieke steun aan jonge mantelzorgers. https://www.mantelzorgzuid.nl.
  • De vrijwilligers van Buddyzorg Limburg begeleiden chronisch zieken die op zoek zijn naar begeleiding of een zinvolle dagbesteding. https://www.buddyzorglimburg.nl/

 

mantelzorg
Foto MUMC+

Academie voor Patiënt en Mantelzorger bij Maastricht UMC+

Bij de Academie voor Patiënt en Mantelzorger van het het Maastricht UMC+ worden patiënten en eventuele mantelzorgers voorbereid op een snelle en verantwoorde terugkeer naar huis door hen te leren bepaalde eenvoudige medische handelingen zelf te verrichten. Dan gaat het bijvoorbeeld om ogen druppelen, wondverzorging tot en met zelf injecties toedienen. Meer over de Mantelzorgacademie van het het Maastricht UMC+

 

 

 

 

Sluit de enquête